ETATİZM NƏDİR?
Etatizm (dövlətçilik) — iqtisadiyyatda və cəmiyyətdə dövlətin rolunun gücləndirilməsini müdafiə edən ideologiya və siyasət istiqamətidir. Etatizmə görə, dövlət iqtisadi fəaliyyətlərə müdaxilə etməli, əsas sahələri nəzarətdə saxlamalı və bəzən strateji müəssisələri özü idarə etməlidir.
Etatizmin əsas xüsusiyyətləri:
-
Dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi: Məsələn, sənaye, bank, nəqliyyat kimi sahələrin dövlətə məxsus olması.
-
Planlaşdırılmış iqtisadiyyat: Dövlət iqtisadi fəaliyyətləri planlaşdıraraq bazar mexanizmlərindən daha çox idarəetməyə üstünlük verir.
-
Sosial müdafiə: Dövlət sosial təminat, təhsil, səhiyyə kimi sahələrdə vətəndaşlara geniş xidmət göstərir.
-
Milli sərvətlərin qorunması: Strateji resursların və müəssisələrin xarici və ya şəxsi kapitala deyil, dövlətə məxsus olması təmin edilir.
Tarixi nümunələr:
-
Türkiyədə Atatürk dövründəki iqtisadi siyasət etatizmin klassik nümunələrindəndir.
-
Sovet İttifaqı tam dövlət nəzarətində olan planlı iqtisadi sistemə malik idi və yüksək dərəcədə etatist idi.
Etatizm bazar iqtisadiyyatı ilə tam ziddiyyət təşkil etmir, bəzi modellərdə qarışıq (həm dövlət, həm özəl sektor) sistemlər də mövcuddur.
Etatizmi liberalizm və sosializm ilə müqayisə etdikdə, əsas fərqlər və oxşarlıqlar aşağıdakı kimi görünür:
| Xüsusiyyətlər | Etatizm | Liberalizm |
|---|---|---|
| İqtisadiyyat | Dövlət müdaxiləsi güclüdür | Azad bazar əsas götürülür |
| Özəl sektor | Mövcuddur, lakin dövlətlə məhdudlaşdırılır | Tam azad rəqabət və sahibkarlıq dəstəklənir |
| Dövlət rolu | Aktiv, idarəedici və tənzimləyici | Minimum müdaxilə; "gecəqondu dövlət" prinsipi |
| Məqsəd | İctimai rifahı təmin etmək | Fərdi azadlığı və təşəbbüsü qorumaq |
| Vergi və tənzimləmə | Yüksək vergi və tənzimləmə mümkündür | Aşağı vergi və az tənzimləmə dəstəklənir |
| Xüsusiyyətlər | Etatizm | Sosializm |
|---|---|---|
| İqtisadiyyat | Qarışıq sistem – dövlət + özəl sektor | İqtisadiyyat əsasən dövlətə və ya xalqa məxsus |
| Özəl sektor | Mövcuddur, lakin strateji sahələr dövlətindir | Özəl sektor ya yoxdur, ya da çox məhduddur |
| Dövlət rolu | Aktiv və planlaşdırıcı | Tam nəzarət edici və planlaşdırıcı |
| Məqsəd | Milli inkişaf, sosial sabitlik | Sinifsiz cəmiyyət və bərabərlik |
| Sərvət bölgüsü | Ədalətli paylaşım üçün dövlət müdaxiləsi | Sərvətin tam şəkildə bərabər paylanması |
Nəticə:
-
Liberalizm fərdi azadlıqları və bazar iqtisadiyyatını əsas götürür.
-
Sosializm bərabərliyi və kollektiv mülkiyyəti önə çəkir.
-
Etatizm isə bu ikisinin arasında dayanır – həm dövlətin, həm də özəl sektorun rolunu qəbul edir, amma dövlətə daha çox güvənir.
