Azərbaycanın tədiyə balansı nə göstərir: devalvasiya ola bilərmi?
İlin sonuna doğru Azərbaycan cəmiyyətinin gündəmlərindən biri “devalvasiya həyəcanı” ilə bağlı olur. Müəyyən rəqəmlər əsasında ekspertlər devalvasiya gözləntiləri haqqında fikirləri ilə sosial şəbəkələrdə aktivləşiblər. Hətta 2025-ci ilin mart-aprel aylarına “vaxt təyin” edənlər də var. Bəs, devalvasiyanın əsas göstəricisi olan Azərbaycan Respublikasının tədiyə balansı bu barədə “nə deyir?”
Ekspertlər hesab edirlər ki, Trampın gəlişi ilə əlaqədar dolların bahalaşmasının şahidi oluruq, hətta ilin son ayında həmişə bahalaşan avro belə dollar qarşısında “ucuzlaşma günləri” nümayiş etdirir. Həmçinin Azərbaycan Mərkəzi Bankının valyuta ehtiyatlarından satmasını da “menyu”ya əlavə edən iqtisadçılar Dollar/AZN kursunda bahalaşma olacağını iddia edirlər.
Azərbaycanın 9 aylıq tədiyə balansının əsas elementi olan cari əməliyyatlar balansında 4 milyard dollar həcmində müsbət saldo var. 11 milyard dollar neft-qaz sektorundan qazancımız, digər sektorlardan isə 7 milyard dollar həcmində kəsirimiz var. Nəticədə 4 milyard dollar “qabağayıq”.
Ümumiyyətlə, makro-iqtisadi dayanıqlığa cavabdeh qurumlardan biri kimi Azərbaycan Mərkəzi Bankı orta müddətli dövrlər üçün proqnozlarında tədiyə balansının müsbət zonada olacağını bildirir. ADM-də nisbətdə baxanda isə 5 faizin üzərində olacağını hesab edir. 9 aylıq nəticələrə görə, 4 milyard dollarlıq profisit ÜDM-nin 7,2%-ni təşkil edir.
Bu çox müsbət bir göstəricidir. Son illərin nəticələrinə baxsaq, hətta bu nisbət ikirəqəmli olub. Beşin üzərində olmaq belə bəzi ölkələr üçün əlçatmaz bir göstəricidir. Makroiqtisadi sabitlik baxımından orta müddətli dövrdə CƏB-i profisitli görürük. 2024-cü ilin CƏB-in profisit proqnozunu 5,3, 2025-ci il üzrə 5,5 milyard dollar həcmində görürük. Ölkənin strateji valyuta ehtiyatları cari ilin sentyabr ayinin sonuna 5 mlrd. dollar artaraq 73.5 mlrd dollar təşkil edilib. Bütün bunlar makroiqtisadi sabitlik üçün çox mühüm mesajlardır”. – AMB-nin baş direktoru Vüqar Əhmədov bildirib.
Yerigəlmişkən, S&P beynəlxalq reytinq agentliyi 2024-cü il üzrə cari əməliyyat balansının (CƏB) profisiti üzrə proqnozunu 10,3%-dən 6,9%-ə, 2025-ci ildə 6,9%-dən 2,7%-ə, 2026-cı ildə 5,7%-dən 1,2%-ə endirib. Reytinq agentliyi 2027-ci il üzrə isə əvvəlki 4,6%-lik profisit proqnozunu 0,2%-lik kəsirlə əvəzləyib.
“Hər bir institutun proqnozlarına hörmətlə yanaşırıq. Amma biz hesab edirik ki, 5,3 görürük və ÜDM-ə nisbətdə 5%-in üzərində görürük”. – deyə V.Əhmədov vurğulayıb.
Dolların dünyada bahalaşmasına gəlincə, bu Azərbaycanda özünü birbaşa göstərmir. Məlumdur ki, Azərbaycanda dollar-manat münasibətlərini əksər dövlətlərdəki kimi üzən məzənnə rejimi deyil, inzibati yolla tənzimlənir. Artıq 2017-ci ilin ortalarından bəri formalaşan 1.70 kursu dəyişməz olaraq qalır. Yəni dolların digər valyutalara nisbətdə bahalaşması ölkəyə gətirilən məhsulların qiymətlərinin artması ilə özünü idxal inflyasiyasında göstərə bilir. Nəticədə inflyasiyanın artması isə mal və xidmətlərə münasibətdə manatın dəyərini salır. Məsələn bir il əvvəl 18 manata aldığınız kərə yağını indi 24 manata alırsınızsa, bu idxal inflyasiyasında özünü göstərir.
Sonda Azərbaycan Mərkəzi Bankının sədri Taleh Kazımovun məzənnə siyasəti ilə bağlı ötən mətbuat konfranslarından birində verdiyi açıqlamanı da xatırlatmaq istərdik. T.Kazımov dəyişməz məzənnə rejiminin iqtisadiyyatımızın inkişafı, makroiqtisadi sabitlik üçün vacib rolunu qeyd edərək, gərəkli olduğu müddətdə məzənnə rejiminin dəyişməyəcəyini bəyan etmişdi.
Beləliklə, ən azı 2025-ci il üçün devalvasiya gözləntiləri real görünmür, rəsmilərin açıqlamaları və tədiyə balansındakı rəqəmlər “etibarlı yastıq” vəd edir. Əsas odur ki, başımızı vaxtında yastıqdan qaldırıb, post-neft dövrünə hazırlaşaq ki, həmişə başımızı qoymağa yastığımız olsun.
