İran pilotsuz təyyarələri Avropaya neft nəqlinə necə potensial təhdid törədir?

Bu yaxınlarda ABŞ ordusu Hörmüz boğazından keçən ticarət gəmilərini silahlı mühafizəçilərlə təchiz edə biləcəyini açıqlamışdı. Bu addım İranın mülki və kommersiya gəmilərini ələ keçirməsini azaltmaq cəhdi kimi açıqlandı. 

ENA.az xəbər verir ki, Qərb mediasının yazdığına görə, ABŞ-ın bu açıqlamasına cavab olaraq İran Hörmüz boğazında müşahidə və təsiri artırmaq üçün İnqilab Keşikçiləri Korpusunun donanmasını pilotsuz təyyarələrlə təmin edib. İran və Oman arasında yerləşən bu boğaz Oman körfəzi ilə Fars körfəzini ayırır və qlobal neft nəqli üçün ən vacib boğazlardan biridir.

Hörmüz boğazı Avropa nefti üçün niyə vacibdir?

Hər il qlobal neftin təxminən beşdə biri bu boğazdan keçir. Bu, kondensat və xam neft də daxil olmaqla, müxtəlif neft məhsullarının gündəlik təxminən 20,5 milyon barrel olması deməkdir. Qlobal mayeləşdirilmiş təbii qazın (LNG) təxminən 20%-i də boğazdan keçir və təxminən 80 milyon ton təşkil edir.

Bunu Avropa kontekstində ifadə etsək, Avropa İttifaqı 2022-ci ildə Qətərdən təxminən 1,9 milyard kubmetr LNG idxal edib. İraq Aİ-yə təxminən 21,4 milyon ton xam neft ixrac edir. AB-nin ikinci ən böyük xam neft tədarükçüsü olan və xam neft idxalının təxminən 10%-13%-ni təşkil edən ABŞ Hörmüz boğazından gündə təxminən 1,4 milyon barel xam neft və kondensat nəql edir.

Kanal BƏƏ, Səudiyyə Ərəbistanı, İran, Küveyt və İraq kimi ən böyük neft istehsalçıları tərəfindən istifadə olunur.

Son bir neçə il ərzində İran ABŞ, Yaponiya, Səudiyyə Ərəbistanı, Sinqapur və Cənubi Koreyadan olan bir neçə beynəlxalq tankeri daşıma pozuntularına yol verdiyinə görə ələ keçirib və saxlayıb. Bununla belə, ölkə daha əvvəl digər ölkələr tərəfindən saxlanılan İran gəmiləri buraxıldıqdan sonra yalnız bu gəmiləri buraxıb.

Təkcə bu deyil, həm də neft qaçaqmalçılığı və ya İran gəmiləri ilə toqquşma şübhəsi ilə Tanzaniya və Marşal adaları kimi ölkələrin kiçik gəmiləri də hədəfə alınır.

Beynəlxalq sanksiyalar boğazı necə təhdid edə bilər?

ABŞ daha əvvəl də sürətlə inkişaf edən nüvə layihəsinin qarşısını almaq üçün İrana qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə çalışıb. Bunlar əsasən təhlükəsizlik proqramlarına riayət edilməməsi, eləcə də İranın nüvə proqramının BMT Təhlükəsizlik Şurasına yarada biləcəyi təhlükə ilə bağlı idi.

BMT, Aİ və Böyük Britaniya, əsasən, nüvə, enerji, raket və digər silahlar, gəmiçilik, bankçılıq, sığorta və beynəlxalq ticarət sektorlarını hədəf alan sanksiyalar tətbiq edir.

Bunlar əsasən İranın neft ixracından və gəmiçilik kimi digər sahələrdən gəlirlərini məhdudlaşdırmaq üçün edilib. Bununla belə, İran tez-tez Hörmüz boğazını bağlamaqla və ya ciddi şəkildə məhdudlaşdırmaqla hədələyərək, beynəlxalq neft və enerji ticarətini ciddi şəkildə pozur.

Hazırkı İsrail-Həmas münaqişəsi onun daha geniş Yaxın Şərq münaqişəsinə sıçrayacağına dair qorxuların artmasına səbəb olub. Belə olarsa, İran daha da çətin vəziyyətə düşə bilər. Çünki bu ölkə artıq HƏMAS-ı, həmçinin Livanda yerləşən Hizbullah və Yəməndə yerləşən Husilər kimi regional terror qruplarını dəstəkləyir.

Bu yaxınlarda husilər Qırmızı dənizdə Hindistana gedən türk gəmisinə hücum edib. Bu terror qrupları həmçinin İran silahlarının, məsələn, pilotsuz uçan aparatların, raketlərin və digərlərinin sınaq meydançası kimi istifadə edilib.

Beləliklə, daha geniş Yaxın Şərq münaqişəsi halında, dolayı yolla da olsa, münaqişənin gərginləşdirilməsində oynadığı rola görə İran potensial olaraq ABŞ və Aİ tərəfindən daha çox beynəlxalq sanksiyalarla üzləşə bilər.

Cavab olaraq, bu, İranın Hörmüz boğazında daha çox gəmiyə hücum edərək və ya ələ keçirərək, ya da ən pis halda gəmiçilik zolağında tıxanma yaradaraq daha çox problemlərə səbəb ola bilər.

İranın pilotsuz təyyarələri həm Boğaz, həm də Rusiya vasitəsilə Avropa neftinə təsir göstərə bilər

İranın öz donanmasını pilotsuz təyyarələrlə təchiz etmək üzrə son addımı Hörmüz boğazında gərginliyi daha da artıra bilər. Əgər belədirsə, bu Avropanın xam neft tədarükünü çox çox boğa bilər.

İran, həmçinin dəfələrlə beynəlxalq tələblərə baxmayaraq, Rusiyaya daha çox dron və pilotsuz təyyarələr tədarük etməyə davam edib. Bu, Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin uzadılmasında və Rusiya-Aİ neft tədarükünün daha da pozulmasında mühüm rol oynaya bilər. 

Müdafiə Kəşfiyyat İdarəsinin məlumatına görə, İran artıq 2022-ci ilin avqust ayına qədər Rusiyaya 1700-dən çox Mohajer və Shahed seriyalı dron ixrac edib. Bundan əlavə, 2023-cü ilin əvvəlinə qədər Rusiyada daha 6000 İran dizaynlı pilotsuz uçan aparat istehsal etmək planları hazırlanıb. Təxminən 2023-cü ilin iyul ayına kimi, Rusiya Ukraynaya hücumlarında tez-tez İranın kamikadze təyyarələrindən istifadə edirdi.