Neftdən kənar yol: Azərbaycanın ixracında balans dəyişkənliyi varmı? - TƏHLİL
Dövlət Gömrük Komitəsinin açıqladığı 2025-ci ilin yanvar–oktyabr aylarına dair ixrac statistikası ölkənin xarici ticarət dinamikasında mühüm nüansları üzə çıxarır. Rəqəmlər göstərir ki, ixracda hələ də neft və qaz sektoru hökmranlıq edir, lakin qeyri-neft sahələrinin payında hiss olunan artım diversifikasiya istiqamətində müəyyən irəliləyişlərə işarədir.
Neft-qaz sektoru: İxracın “lokomotivi” olaraq qalır
Hesabata görə, 10 ayda Azərbaycanın ümumi ixracı 21.6 milyard dollar təşkil edib. Bunun 18.6 milyard dolları neft-qaz sektorunun payına düşür. Bu isə ümumi ixracın təxminən 86 faizinə bərabərdir.
Yəni, ixrac gəlirlərinin böyük hissəsi yenə də qlobal enerji bazarlarından asılıdır. Neft qiymətlərindəki hər dalğalanma ölkə büdcəsinə və ixrac göstəricilərinə bilavasitə təsir etməyə davam edir.
Qeyri-neft ixracında artım: kiçik, amma vacib dəyişiklik
Qeyri-neft sektoruna aid məhsullar üzrə ixrac həcmi təxminən 3 milyard dollar olub. Bu, ümumi ixracın 13.8 faizi deməkdir. Rəqəm böyük görünməsə də, son illərdə qeyri-neft sahələrinə qoyulan investisiyalar nəzərə alınanda bu payın artması müsbət tendensiya kimi qiymətləndirilir.
Əsas artım göstərən istiqamətlər bunlardır:
Kimya sənayesi məhsulları – 285 milyon dollardan çox ixrac dəyəri
Plastik və plastmassadan məmulatlar – 317 milyon dollarlıq ixrac
Alüminium və ondan hazırlanan məhsullar – 175 milyon dollara yaxın ixrac
Bu göstəricilər emal sənayesinin ixrac strukturunda daha güclü formalaşmağa başladığını göstərir.
Plastik və kimya sənayesi ixracı: Yeni yüksəliş xətti
Qeyri-neft sektorunda xüsusi diqqət çəkən iki sahə plastik məmulatlar və kimya məhsullarıdır. Plastik məmulatların ixracı dəyərə görə qeyri-neft ixracında 10 faizdən çox pay təşkil edir. Bu, həm daxili emalın gücləndiyini, həm də xarici bazarda bu məhsullara real tələbin olduğunu deməyə əsas verir.
Kimya məhsullarının ixracındakı artım isə Azərbaycanın sənaye klasterlərinin formalaşması və müasir texnologiyalı istehsal müəssisələrinin işə düşməsi ilə əlaqələndirilə bilər.
Alüminium, pambıq, kənd təsərrüfatı: ənənəvi sektorlar sabit qalır
Alüminium məhsullarında 175 milyon dollarlıq ixrac qeydə alınıb ki, bu da metallar sahəsinin hələ də ölkə üçün vacib ixrac istiqaməti olaraq qalmasını təsdiqləyir.
Pambıq, meyvə-tərəvəz kimi ənənəvi məhsullar üzrə ixrac isə daha stabil dinamikaya malikdir. Bu sahələr geniş həcmli emal üzrə hələ də tam potensialını ortaya qoymasa da, xammal ixracı olaraq əhəmiyyətini qoruyur.
İxracın əsas problemi: asılılıq hələ də böyükdür
Hesabat bir daha göstərir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının böyük hissəsi neft və qaz sektoru üzərində qalır. Qeyri-neft ixracı artsa da, 14 faiz hələ ki, ölkə üçün arzulanan səviyyə deyil.
Bu, həm iqtisadi təhlükəsizlik, həm də dünya bazarlarında dəyişkənlik fonunda sabit gəlir əldə etmək baxımından risk yaradır. Bir sözlə, ixracda diversifikasiya strategiyasının nəticələri görünməyə başlasa da, amma həlledici dönüş hələ baş verməyib.
