Dövlətlər süni intellekti tənzimləmək üçün yarışa giriblər. Vəziyyət necədir?

Görünür ki, süni intellektin təhlükəsizlik, səmərəlilik, iqtisadi və sosial məqsədlərin reallaşdırılması üçün təklif etdiyi potensial bu gün rəqəmsal iqtisadiyyatın ən mühüm elementlərindən birinə çevrilib.

ENA.az xəbər verir ki, bu texnologiyanın bütün iqtisadiyyata və bəşəriyyətə müsbət təsirləri ilə yanaşı, onun nəzarətsiz tətbiqi nəticəsində yarana biləcək mümkün risklərlə bağlı ciddi narahatlıqlar var.

Bir çox ölkə və şirkətlər bu sürətlə inkişaf edən texnologiyadan istifadə etmək yollarını axtardıqca məxfilik, müəllif hüquqlarının pozulması, biznes, məşğulluq, ayrı-seçkilik və digər məsələlərə cavab olaraq tənzimləmə çağırışları da artır.

Süni intellektdə irəliləyişlər geniş ictimaiyyətə çatdıqda və bütün sənayeləri pozmaq təhlükəsi yaratdıqca, hökumətlərin süni intellektə necə nəzarət etməli olduğu bütün dünyada ən aktual məsələlərdən biridir.

Ekspertlərdən "məsuliyyətli və etik" AI inkişafına vurğusu
Gələcəkdə süni intellektin nəzarət altında saxlanılıb-saxlanamayacağı və insanların yerinə qərar verən süni intellekt texnologiyalarının etik dəyərlərdən kənar birbaşa təhlükə olub-olmayacağı ilə bağlı müzakirələr davam edərkən, bu texnologiya chatbotlar vasitəsilə gündən-günə adi hala çevrilir, səs əmrləri ilə işləyən avtonom nəqliyyat vasitələri və rəqəmsal köməkçilər artır.

Süni intellektdə irəliləyişlər sürətlənsə də, bəzi hökumətlər süni intellekt alətlərini tənzimləmək üçün ekspert və ictimai rəy axtarır, digərləri isə qanunvericiliyə hazırlaşır.

Mütəxəssislər süni intellektin qanuni şəkildə tənzimlənməsinin üstünlükləri və mənfi cəhətləri olduğuna diqqət çəkərək, qanunvericiliyin etik təcrübələr, informasiya təhlükəsizliyi və istehlakçı hüquqları üçün çərçivə təmin edə biləcəyini, lakin innovasiyalara maneçilik törədərək irəliləyişi ləngidə biləcəyini qeyd edirlər.

Süni intellekt texnologiyasının “məsuliyyətli və etik” şəkildə inkişaf etdirilməsi lazım olduğunu vurğulayan ekspertlər, tənzimləmə və yenilik arasında tarazlığın tapılmasının çox vacib olduğunu bildirirlər.

Sürətli irəliləyişlər hökumətlərin tənzimləmə səylərini çətinləşdirir

Süni intellekt şirkətlərinin rəhbərləri tərəfindən onların fəaliyyətlərinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi üçün artan çağırışlar var, lakin tənzimləmə ilə bağlı problemlər mövcuddur.

Brookings İnstitutunda aparılan təhlilə görə, süni intellekt inkişaflarının sürəti, nəyi tənzimləyəcək komponentlərin bir-birindən ayrılması və tənzimləmələri kimin və necə edəcəyinin müəyyən edilməsinin çətinliklər yaratdığını deyir.

Bu sahədə sürətli irəliləyişlər hökumətlərin süni intellekt texnologiyasından istifadəni tənzimləyən qanunlar yaratmaq səylərini çətinləşdirir.

- Çin
Çin iyul ayında məhsuldar süni intellekt sənayesini idarə etmək üçün xidmət təminatçılarından təhlükəsizlik qiymətləndirmələri aparmağı və alqoritmlərin təqdim edilməsi prosedurlarına əməl etməyi tələb edən bir sıra müvəqqəti tədbirlər həyata keçirdi. Çinin kiberməkan tənzimləyicisi aprel ayında məhsuldar süni intellekt xidmətlərini idarə etmək üçün tədbirlər layihəsini elan etdi və şirkətlərin ictimaiyyətə təkliflər təqdim etməzdən əvvəl səlahiyyətlilərə təhlükəsizlik qiymətləndirmələri təqdim etmələrini tələb etdi.

Çin məhsuldar süni intellekt xidmətlərini idarə etmək üçün tədbirlər layihəsini açıqladı, eyni zamanda şirkətlərin IPO-larına başlamazdan əvvəl səlahiyyətlilərə təhlükəsizlik qiymətləndirmələri təqdim etməli olduqlarını bildirdi.

- ABŞ
ABŞ-da süni intellektlə bağlı tənzimləmə ehtiyacını ilk dilə gətirənlərdən biri OpenAI-nin baş direktoru, ChatGPT-nin yaradıcısı Sam Altman oldu. Altman may ayında ABŞ Konqresində iştirak etdiyi sessiyada senatorları qabaqcıl AI sistemləri üçün lisenziyalaşdırma və təhlükəsizlik standartları yaratmağa çağırıb.

"Bu texnologiya inkişaf etdikcə, insanların həyat tərzini necə dəyişdirə biləcəyindən narahat olduğunu başa düşürük. Biz də narahatıq", - dedi.

Senatın üzvü Çak Şumer də Konqresin süni intellekti tənzimləmək üçün tez hərəkət etməli olduğunu müdafiə etdi və qanunvericilik üzərində işləmək üçün bir qrup iki partiyalı senatoru bir araya gətirdi. İyul ayında ABŞ Federal Ticarət Komissiyası (FTC) şəxsi reputasiya və məlumatları riskə ataraq istehlakçıların müdafiəsi qanunlarını pozduğu iddiası ilə OpenAI-a qarşı hərtərəfli araşdırmaya başlayıb.

İyun ayında dərc olunan bloq yazısında Komissiya məhsuldar süni intellektin rəqabət narahatlığını artırdığını və FTC-nin Texnologiya Bürosunun diqqət mərkəzində olduğunu bildirdi.

Süni intellekt məsələlərində fəal olan demokrat senator Maykl Bennet də iyun ayında aparıcı texnoloji firmalara məktub yazaraq, onları süni intellektlə yaradılan məzmunu etiketləməyə və istifadəçiləri çaşdırmaq məqsədi daşıyan materialın yayılmasını məhdudlaşdırmağa çağırıb. Aprel ayında Bennet ABŞ-ın süni intellekt siyasətini araşdırmaq üçün işçi qrupu yaratmaq üçün qanun layihəsi təqdim etdi.

Mütəxəssislər bildirirlər ki, ABŞ süni intellekt qaydalarının yaradılması istiqamətində yalnız uzun və çətin yolun başlanğıcındadır.

- Avropa Birliyi

Süni intellektin tənzimlənməsi ilə öncül rol almağa hazırlaşan Avropa Birliyində (AB) iyun ayında blokun Süni İntellekt Qanunu layihəsinə düzəliş qəbul edilib. Layihədə süni intellekt sistemləri 4 əsas qrupa bölünür: qəbuledilməz risk, yüksək risk, məhdud risk və minimum risk.

Qanunvericilər qanun layihəsinin qanuna çevrilməsi üçün Aİ ölkələri ilə detalları müzakirə etməlidirlər. Hüquqi tənzimləmə danışıqlarının bu ilin sonunadək başa çatdırılması gözlənilir. Layihədə süni intellekt sistemlərinin insanlar tərəfindən idarə olunması, ayrı-seçkiliyə yol verilməməsi, təhlükəsiz, şəffaf və ekoloji cəhətdən təmiz olması nəzərdə tutulur. Mətbuatda “Meta”, “Google” və “Microsoft” kimi şirkətlərin AB-nin “Süni intellekt haqqında” qanun layihəsinin “innovasiyalara mane ola biləcəyini” düşünərək əleyhinə lobbiçilik etdiyi bildirilirdi.

- Fransa

Fransanın İnformasiya və Azadlıqlar üzrə Milli Komissiyası (CNIL) aprel ayında chatbot adlanan chatbotun məxfilik qaydalarını pozduğu şübhəsi ilə İtaliyada müvəqqəti qadağan edilməsindən sonra ChatGPT ilə bağlı müxtəlif şikayətləri araşdırdığını açıqlamışdı.

2023-cü ilin martında Fransa Milli Assambleyası 2024-cü ildə Paris Olimpiadaları zamanı vətəndaş hüquqları qruplarının xəbərdarlıqlarına məhəl qoymadan süni intellektlə videomüşahidədən istifadəni təsdiqlədi.

- İtaliya

İtaliya hökuməti may ayında ölkənin məlumatların qorunması orqanının digər AI platformalarını nəzərdən keçirməyi və AI mütəxəssislərini işə götürməyi planlaşdırdığını elan etdi. ChatGPT, milli məlumatların qorunması orqanının narahatlığına görə mart ayında müvəqqəti olaraq qadağan edildikdən sonra aprel ayında İtaliyada istifadəçilər üçün yenidən açıldı.

- İspaniya

İspaniyanın məlumatların qorunması orqanı aprel ayında ChatGPT tərəfindən mümkün məlumat pozuntuları ilə bağlı ilkin araşdırmaya başladığını elan etdi. O, həmçinin AB-nin məxfiliyə nəzarət orqanından ChatGPT ilə bağlı məxfilik narahatlıqlarını qiymətləndirməyi xahiş etdi.

- İngiltərə

Böyük Britaniyada süni intellekti əhatə edən yeni təlimatların hazırlanması ilə məşğul olan hökumət orqanı texnologiyanın başa düşülməsini təkmilləşdirmək üçün institutlar, eləcə də digər hüquqi və akademik qurumlarla məsləhətləşmələr aparır.

Ölkənin rəqabət tənzimləyicisi süni intellektin istehlakçılara, bizneslərə və iqtisadiyyata təsirini və yeni nəzarət vasitələrinə ehtiyac olub-olmadığını araşdırarkən, süni intellektin idarə edilməsi məsuliyyətinin insan hüquqları, sağlamlıq və təhlükəsizlik və rəqabət tənzimləyiciləri arasında bölüşdürülməsi nəzərdə tutulur.

Baş nazir Rişi Sunak Böyük Britaniyanı sürətlə inkişaf edən texnologiyanın təhlükəsizliyinin qorunmasında qlobal lider kimi təqdim etdiyi üçün ölkənin 2023-cü ilin noyabrında süni intellekt üzrə qlobal sammitə ev sahibliyi etməsi planlaşdırılır. Bildirilir ki, sammitdə texnologiya şirkətlərinin rəhbərləri, dövlət rəsmiləri və akademiklər bir araya gələrək süni intellektin risklərini dəyərləndirəcək və onların necə azaldılacağını müzakirə edəcəklər.

- İrlandiya

İrlandiyadakı tənzimləyicilər iddia edirlər ki, generativ süni intellektin tənzimlənməsi lazımdır, lakin ölkədə bu məsələ ilə bağlı qaydalar üçün məlumat toplanmağa davam etdiyi üçün idarəedici orqanlar qadağalara tələsməzdən əvvəl bunu necə düzgün edəcəyini anlamalıdırlar.

- Avstraliya

Avstraliyada hökumət süni intellektlə bağlı növbəti addımlarını nəzərdən keçirir, eyni zamanda ölkənin müvafiq elmi qurumlarından bu texnologiyanın təhlükəsiz və məsuliyyətli istifadəsinə necə dəstək vermək barədə məsləhət istəyir.

-İsrail

İsrail bir ildən çoxdur ki, innovasiya və insan hüquqlarının qorunması və mülki təhlükəsizlik tədbirləri arasında düzgün tarazlığı yaratmaq üçün süni intellekt qaydaları üzərində işləyir. Keçən il 115 səhifəlik süni intellekt siyasəti layihəsi hazırlayan ölkədə yekun qərardan əvvəl rəy toplanır.

- Yaponiya

İqtisadi böyüməni artırmaq və qabaqcıl çiplərdə lider olmaq üçün texnologiyaya üz tutan Yaponiya, AB-də planlaşdırılan sərt tənzimləmələrdən çox, 2023-cü ilin sonuna qədər ABŞ-ın mövqeyinə daha yaxın tənzimləmələr tətbiq etməyi gözləyir.

- Türkiyə

Türkiyədə 2021-2025-ci illəri əhatə edən Milli Süni İntellekt Strategiyasında inzibati və hüquqi tənzimləmələrin süni intellektin yaratdığı sosial-iqtisadi transformasiyaya uyğunluğunun təmin edilməsi və mümkün nəticələrin əvvəlcədən qiymətləndirilməsi üçün araşdırmaların aparılması məsələsi yer alıb.

Strategiyanın mühüm mövzularından biri də süni intellekt tətbiqlərinin etik və hüquqi ölçülərinə toxunan fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi və bu sahədə aparılan araşdırmaların beynəlxalq aləmdə izlənilməsidir.

Məlumdur ki, strategiya çərçivəsində bu məsələlərin həlli üçün “Süni İntellekt Qanunu və Etika İşçi Qrupu” və “Etibarlı və Məsuliyyətli Süni İntellekt İşçi Qrupu” yaradılıb. Bu işçi qruplar sektprdakı ən aktual yenilikləri izləyir və qanunvericilik təklifləri, təlimatlar və icra layihələri hazırlamaq üçün öz səylərini artırırlar.