Çox vaxt helikopter qəzaya uğrayanda göyərtəsindəki hər kəs həlak olur. Bu niyə baş verir?

Çox vaxt helikopter qəzaya uğrayanda göyərtəsində olan hər kəs həlak olur. Bu niyə baş verir? Axı helikopter təcili eniş üçün unikal imkanlara malikdir. Təyyarə yerlə toqquşma təhlükəsinə səbəb olan  daha yüksək dayanma sürətinə malikdir və buna görə də ona eniş üçün əhəmiyyətli, maneəsiz, üfüqi hissə tələb olunursa, helikopter əksinə, "avtorotasiya" adlı təhlükəsiz və idarə olunan eniş üçün hər cür imkana sahibdir.

Buna görə də dünən Xızıda baş verən qəzanın da qaranlıq tərəfləri çoxdur. Azərbaycan Dövlət Sərhəd Xidmətinin rəisi Elçin Quliyevin sözlərinə görə, pilot ağır şəraitdə uçuşlara hazır pilot olub və helikopterə kənar müdaxilə qeydə alınmayıb. Belə çıxır ki, nə baş veribsə, daxildə - helikopterin içində yaşanıb. Burada isə versiyalar çoxdur və hansısa məlumatlara sahib olan bəzi rütbələlilərin “güclər” tərəfindən aradan götürülməsindən tutmuş, ciddi nasazlıq və ya bilərəkdən nasazlıq yaratmaq səbəblərinədək yəqin ki, hər bir detalı hüquq-mühafizə orqanlarımız araşdıracaq. Qəzanın iki şahidi var, qara qutu tapılıb və s. Şahidlər də təsdiqləyir ki, helikopter təzə olub və heç bir normativ həddi aşılmayıb. Helikopter normal şəkildə uçuş edib, dövrə vurub, yalnız eniş edərkən idarəetmə itirilib və yerə çırpılıb. Kabində iki peşəkar pilot olub və onlar idarəetməni niyə itirib, əsas sual budur. Artıq dünəndən bu sahədə ciddi işlər gedir və bütün məlumatlar prezidentə məruzə olunur.   

İndi gəlin qayıdaq, helikopter qəzalarının baş verməsinin əsas səbəblərinə. Azərbaycan pilotçularının istifadə etdiyi Mi-17 və Mi-8 helikopteri dünyada ən çox istifadə edilən versiyalardır. Bu vertalyotlar çox dözümlüdür və unikal imkanlara malikdirlər. Ancaq...səbəb olduqda ən pis qəzalar baş verir. 

Vertolyotun özünün təhlükəsizliyi üçün dünya tələbləri var: mühərriklərdən birinin nasazlığı halında uçuşu davam etdirmək imkanı, zərbəyə davamlı yanacaq çənləri və oturacaqlar, qəza avadanlığı və avadanlıqları və s. Bizim ən kütləvi orta nəqliyyat helikopteri Mi-8/17 modellərini nə qədər təkmilləşdirsələr də istənilən belə çırpılma - istər yerə, istərsə də suya - nəticə eynidir - insanların ölümü.

Hərbçi pilotların “iş atı” adlandırdığı  – Mi-8 vertolyotu hətta alçaq hündürlükdən düşəndə belə bir qayda olaraq, göyərtəyə düşür, nəticədə qəza çıxışları deformasiyaya uğrayır, yanacaq dağılır və yanğın baş verir. Yerə (və ya suya) dəydikdən sonra, çıxışa və ya pilot kabinəsinə keçmək və vertolyotu tərk etmək üçün cəmi bir neçə saniyəniz var, vertolyotlar çox tez yanır (və batır).

Son zamanlar, getdikcə daha tez-tez qəzanın səbəbini ekipajla əlaqələndirirlər. Amma aydındır ki, heç bir pilot öz ölümünü axtarmır. Üstəlik, pilotun səhvi təkcə onun deyil. Bu, bütün aviasiya sisteminin inkişaf səviyyəsi və bütün qurumun təhlükəsizlik sisteminin vəziyyətinin göstəricisidir.

Helikopterdə uçmaq təyyarədə uçmaqdan köklü şəkildə fərqlənir. Əsas fərq onun daha aşağı hündürlüklərdə və sürətlə keçməsində deyil, helikopterin elektrik stansiyasının tam sıradan çıxması halında belə avtorotasiyada təhlükəsiz şaquli enişi yerinə yetirmək üçün unikal qabiliyyətlərindədir. Buna görə də, bir rotor gəmisinin ekipajı və sərnişinləri üçün xilas olma şansı bir təyyarədən daha yüksəkdir. Lakin təcrübə göstərir ki, sadəcə olaraq şansın olması kifayət deyil...