"Qaranlıq gəmi donanması" Rusiyaya neft sanksiyalarından yayınmağa necə kömək edir?
Qaranlıq donanma, izlənilməyən operatorlar və endirimlər son 18 ayda Qərbin sanksiyalarına baxmayaraq, Rusiya neft ticarətinin axınına kömək etdi.
Ukrayna ilə 18 aylıq müharibədən sonra Qərbin sanksiyalarının Rusiya iqtisadiyyatına, xüsusən də federal büdcənin neft gəlirlərinə təsiri zəifləyir.
Qərb mediası yazır ki, Rusiya dənizdən çıxan Urals neftinin bir barelinin qiymətini 60 dollara endirməyə məcbur edən Qərb sanksiyalarından yan keçməyin yollarını tapıb.
"Financial Times" Aİ-nin rəsmi mənbələrinə istinadən xəbər verir ki, oktyabr ayında dəniz yolu ilə daşınan xam neft tədarüklərinin demək olar ki, heç biri qiymət limitindən aşağı həyata keçirilməyib. Rusiyanın rəsmi statistikası da göstərir ki, oktyabr ayında alınan orta qiymət bir barel üçün 80 dollardan yuxarı olub.
"Son üç ayda Rusiyadan neft ixracının aylıq 3-5% azalmasına baxmayaraq, ölkənin neft gəlirləri hələ də artıb", - iqtisadçı və enerji analitiki Osama Rizvi bildirib.
Qiymət tavanı necə işləyir?
Ölkənin Ukraynaya qarşı təcavüzünə cavab olaraq Rusiyanın neft gəlirlərini azaltmaq üçün G7 və Avstraliya və Norveç kimi müttəfiqlər, Bolqarıstan istisna olmaqla, xam neft və neft məhsullarına 5 dekabr 2022-ci il tarixindən etibarən qiymət həddi tətbiq etdilər. Bu yurisdiksiyalardan olan şirkətlərə Rusiya neftinin ticarətini asanlaşdırmaq üçün daşınma və ya sığorta xidmətləri göstərməsi qadağandır, əgər ticarət qiymət həddi səviyyəsindən aşağı deyilsə.
Bununla belə, Rusiyanın Urals xam neftinin bazar qiyməti 2023-cü ilin iyul ayında 60 dollarlıq qiymət həddini aşdı və son aylarda getdikcə daha yüksək qiymətə qoyuldu.
Rusiya bazarı alt-üst edib
Dənizdən gələn Rusiya neft ticarəti ənənəvi olaraq Qərbin sanksiyalarına tabe olan iri neft firmaları və əmtəə evləri tərəfindən idarə olunurdu.
Keçən il ərzində onların yerini tədricən biznesdə heç bir tarixə malik olmayan az tanınan ticarət firmaları tutdu, Asiyaya böyük həcmdə Rusiya xam neft ixracını həyata keçirdi və sonra sürətlə biznesini bağladı.
Qlobal bazarda yalnız bir və ya iki tankerə sahib olan yüzlərlə kiçik tanker operatorundan ibarət “kölgə tankerləri” donanması da meydana çıxdı. Bunlar adətən Liberiya və ya Kamerun kimi ölkələrin bayrağı altında üzən, çoxlu təhlükəsizlik riskləri yaradan köhnə gəmilərdir.
Onlar müntəzəm olaraq milyonlarla barel neft daşıyırlar və ənənəvi olaraq qlobal tanker sığortası bazarının 90-95%-nin Londonda yerləşməsinə baxmayaraq, çox vaxt sənaye standartlarına uyğun sığortadan məhrumdurlar və Hindistan, Çin və ya Rusiya firmaları tərəfindən sığortalanırlar.
Getdikcə daha çox gəmi təyinat yerinə çatmamış yük dənizdə əl dəyişdirdi və bu, Rusiyanın neft ixracatını izləməyi çətinləşdirdi.
"Bu, tanker trafikini gizlətmək, həcmləri gizlətmək üçün böyük bir oyundur. Avropadakı səlahiyyətlilər sanksiyaları pozan hansısa şirkət və ya hansısa tankeri müəyyən etsələr, bu şirkətin adı kifayət qədər tez dəyişir və hətta tankerin adı da dəyişir”, deyə analitiklər bildirib.
Bu arada Rusiyanın Urals markalı nefti hazırda Brent markalı neftlə müqayisədə barreli 10 dollar civarında endirim təklif edirdi, lakin yazda 35-40 dollar ucuzlaşmışdı.
Rusiya neftini kim alır və o, yenidən Avropaya necə axır?
Dənizdən çıxan Rusiya nefti demək olar ki, tamamilə Asiya bazarlarına gedir, Hindistan, Çin və Türkiyə ən böyük alıcıdır. Bununla belə, açıqlanmayan istiqamətlərə böyük miqdarda neft gedir. "Gündə təxminən 1,5 milyon barel Rusiya limanlarını təyinatları açıqlanmadan tərk edir. Və sonra ya Çin və ya Hindistan limanlarına düşürlər, ya da bəzən o neft başqa bir neft tankerinə, okeana ötürülür. Sonra isə qlobal bazara qarışır” deyəi Weafer bildirib.
Qış yaxınlaşdıqca “Avropa dizel və digər məhsulları Hindistandan və ya Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindən almalı olacaq. Və faktiki olaraq bu, bütün yollardan gələn Rusiya neftidir”, - Uifer deyir.
İqtisadçı və enerji analitiki Usamə Rizvi də Asiyaya göndərilən neftin yenidən Avropaya yol tapdığını təsdiqləyib. “Rəqəmlərə əsasən, Türkiyə və Hindistan çoxlu Rusiya nefti idxal edir və onun böyük hissəsi neft məhsulları şəklində Avropaya qayıdır”.
Yeni sanksiyaların fərqi ola bilər
Analitiklər deyirlər ki, çox az tanınan ticarət şirkətləri ilə dolu olan belə parçalanmış bazarı nəzarətdə saxlamaq çox çətinləşib. "Reallıq ondan ibarətdir ki, Aİ bu bazara nəzarət edə bilmir".
"Bu qiymət tavanını həqiqətən təsirsiz edən amil beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən izlənilməyən "qaranlıq donanma"da görünməmiş bir artımdır", -deyən Rizvi və əlavə edib ki, məsələn, Malayziyada yüklənmiş, izlənilməmiş neft daşımaları da qlobal ticarətə qarışır.
Sanksiyaların tətbiq edilməsinin yeganə yolu hazırkı alıcıların sanksiyalara əməl etməyə razılıq verməsidir.
"Bütün böyük alıcılar bunu etmək niyyətində olmadıqlarını tamamilə açıq şəkildə bildirdilər. Hindistan 2023-cü ilin ilk doqquz ayında güzəştli Rusiya neftini idxal etməklə təxminən 2,7 milyard dollar qənaət etdiyini açıq şəkildə təsdiqləmişdi".
