Kreditləri bağışlamaq: Mexanizmlər

29 noyabr 2018

Gürcüstan müstəqil bir dövlət olaraq postsovet məkanında mütərəqqi və yenilikçi addımları ilə hər zaman seçilən dövlət saymaq olar. İctimai təşəbbüsləri dəstəkləyən, real məzmunlu islahatları ilə örnək ölkə və avtoatlantik məkana inteqrasiyada sürətlə yol qət etmiş bir dövlət obrazı kimi göz önünə gəlir. Bu da növbəti uğurlu addım.

Gürcüsatanın baş naziri Mamuka Baxtadze elan etdi ki, dekabr ayı ərzində 600 min vətəndaşının kredit öhdəliklərinin bağlanması haqqında qərarın icrasına başlanılacaq. Söhbət banklar, bank olmayan kredit təşkilatları qarşısında vətəndaşların maliyyə öhdəliklərinin icrasından gedir. Bu məqsədlə həyata keçiriləcək borc öhdəlikləri 500 milyon lari təşkil edir. Məhz bu qərarla vətəndaşların bu borcları sıfırlanacaq. Ümumiyyətlə, bu bir addım olaraq dövlətin sosial məqsədlərə nail olunmasına nə qədər önəm verdiyini söyləməyə imkan verir.

Mexanizmlər və prioritetlər

Kreditlərin bağışlanması dedikdə, sadəcə bankların müştərilərin borclarını silməsi kimi başa düşülməməlidir. Əvvəla, bizdə bank sektoru güclü deyil. Kapitalizasiya problemlərindən başlamış institsional tərəflərinə qədər çoxlu daxili problemləri var. Ona görə, bu borcları dövlətin qərarı ilə banklar tərəfindən bağışlanılması kimi anlamaq doğru olmazdı. Dövlətin belə bir qərarı olarsa, həmin vəsaitlər dövlət büdcəsi və büdcədənkənar fondlar tərəfindən həmin bankların hesabına köçürülməsi, banların isə vətəndaşların həmin borclar üçün sərf edilməsi kimi sxem üzrə baş verə bilər. Çünki, hələ bizdə oturuşmamış bank sektoru özünün satdığı məhsulların qarşılığın əldə etməlidir. Çünki, bazar iqtisadiyyatında satılan mal və xidmətlərin mütləq mənada qarşılığı olmalıdır. Əgər bu prinsip pozularsa, o zaman sosializmə qayıdışdan söhbət getməlidir. İqtisadi sistemin transformasiya baş verər. Ən yaxşı halda qarışıq iqtisadi sistem formalaşmış olar.

Kreditləri bağışlama 2 fazaya da bölünə bilər. Birincisi, dövlətin maliyyə resursları vətəndaşların borcunu ödəməklə sıxıntı yaşamırsa, bütün borcları bağışlamaq haqqında qərar verir. İkincisi, məhdudlaşdırıcı bağışlanma aktı imzalayarsa, bu zaman bağışlanma o sosial qruplara şamil olunur ki, onların ödəmə qabiliyyəti ümumiyyətlə mümkün deyil. Bura isə heç olmasa problemli kredit qrupunda cəmlənənlərə aid edilə bilər. Azərbaycanda təxminən 1 milyon nəfərin problemli kreditlərinin olduğunu nəzərə alsaq, bağışlanılma aktı bu qrup üzrə yer alan insanlara şamil oluna bilər.

Başqa bir mexanizm isə daha həssas sosial qruplara aid edilə bilər. Bu zaman əsas mərhələ üçün 3 sosial qrupları əsas götürmək olar: işsiz vətəndaşlar, müəllimlər və həkimlər.

Başqa bir mexanizmdən də istifadə oluna bilər. Bu dollarla kredit götürənlərə, heç olmasa 10 min dollara qədər kredit borcu olanlar üçün bağışlanılma aktı qəbul oluna bilər.

Mən təklif edirəm ki, neftin büdcədə götürüldüyü əsas qiymət həddindən yüksək satış qalığı kredit borclarının bağışlanılması üçün start vəsait kimi istifadə olunsun. Bu zaman dövlət mövcud olan rezervlərindən istifadə olunmadan sosial layihəni reallaşdırmış olur. Bunu 2 aspektdən qiymətləndirmək mümkündür: (ı) dövlət qazanmalı olduğu neft gəlirdən vətəndaşların xeyrinə imtina edir, (ıı) resursla zəngin ölkələrin təcrübəsindən istifadə edərək vətəndaşların neft gəlirlərindən birbaşa faydalanmaq fürsəti tanıtmış olur.