"Qiymətlərin qalxmasında əsas amillərdən biri əhalidəki ajiotaj sindiromudur"
Bizdə qiymətlərə təsir edən əsas amillərdən biri əhalidəki psixoloji xarakterli ajiotaj sindiromudur.
Əcnəbi ölkələrdə hansı məhsulun qiyməti bahalaşırsa insanlar şərti refleks olaraq şəxsi istehlakı aşağı salmaqla qiymətlərə təzyiq göstərir, ucuz alternativ məhsullara yönəlməklə təlabat yükünü aşağı salmağa çalışır, "balanslı istehlak" taktikasına əl atırlar. Nəticədə, əhalinin qiymətlərə gözəgörünməz basqısı yaranır. Xarici ölkələrdə tez-tez keçirilən "ucuz həftəsonu" kompaniyalarının səbəblərindən biri də budur.
Bizdə isə əksinə proses baş verir. Hansı məhsulun qiymətində dəyişmə baş verirsə hamı daha çox almağa başlayır ki, nəticədə qiymətlərin daha da yüksəlməsi üçün əlverişli platforma yaranır. Əhalinin məhsullara reallıqdan uzaq "xəyali təlabatı" yeni qiymətəmələ gətirən faktora çevrilir. Uzun illərdir bazarlarda kütlənin nəbzini ölçən işbazlar bu amillə gözəl oynayırlar.
İranın kartof-soğan ixracına qadağa qoyacağı haqqında xəbər məlum olan kimi cəmi iki günün içində kartofun qiyməti təxminən soğanla bərabərləşdi, hətta bəzi satış nöqtələrində kartof "qalib gəldi". Qadağa bu gün qüvvəyə minsədə kütlə sırağa gündən "səhər tezdən yuxudan durub gördün ki, iki manat olub. Nə edəcəksən?!"-suallarını verə-verə kütləvi şəkildə hamı bir-birini necə gərginləşdirdisə qiymət həqiqətən 2 manat həddinə çatdı. Lap "Yuxu" filmindəki gənc Əliabbasın polis rəisinin qızını yuxuda qaçırması kimi. Ömründə bir səhifəni əvvəldən axıra kimi oxuyub bitərə bilməyən ağzıgöyçək Fatmanisə kənd camaatını necə inandırmışdısa yazıq Əliabbas qızı reallıqda qaçırmadığını heç cür sübut edə bilmirdi...
İşin tərs tərəfi, bizdə qiymət dəyişmələri zamanı cəmiyyətdə gərginləşmiş insanlara mənəvi dəstək olan, şəxsi istehlakı aşağı salmağa dəvət edən,"psixoloji xaosla gödəniyyət arasındakı fasiləsizliyi" dayandırmağa çağırış edən sosial institutlar da yox səviyyəsindədir!
Ən son məlumat: sahələrdə yazlıq kartofun "nübar versiyası" yığılmağa başlanılıb, qiyməti də ötən ilin müvafiq dövründəkindən iki dəfə ucuzdur. Əgər ötən ilin aprelində faraş kartof 3 manata satılırdısa, Cəlilabadda 1,50 qəpikdən satışı başlayıb.
Belə situasiyalarda kütləni "qiymətlər bahalaşacaq!" təbliğaıtı aparıb gərginləşdirməkdən, qiymətləri daha da yüksəltməkdənsə "tezliklə qiymətlər sabitləşəcək" deyib müsbət tona yükləmək daha rasional addım olardı....
Nicat Nəsirli
Kənd təsərrüfatı üzrə ekspert
