ABŞ "texnologiya müharibəsi"ndə Çinə qarşı yeni cəbhə açır
ABŞ prezidenti Co Baydenin prezident fərmanında elan etdiyi plana əsasən, Vaşinqton Amerika şirkətlərinin üç mühüm texnologiya sahəsində, o cümlədən yarımkeçiricilər və mikroelektronika, kvant informasiya texnologiyaları və müəyyən süni intellekt sistemlərində vençur kapitalı və səhm ortaqlığı investisiyalarına məhdudiyyətlər qoyacaq.
ENA.az xəbər verir ki, Bayden planı "milli fövqəladə hal" kimi xarakterizə edib və məhdudiyyətlərin "hərbi, kəşfiyyat, müşahidə və kiber imkanlar təmin edən narahatlıq doğuran ölkələr tərəfindən həssas texnologiya və məhsulların inkişafının yaratdığı təhlükə ilə mübarizə aparmaq məqsədi daşıdığını" söyləyib.
Maraqlıdır ki, fərmanda “narahatlıq doğuran ölkə” kimi yalnız Honq-Konq və Makao Xüsusi İnzibati Bölgələri və Çin qeyd edilib.
Yeni məhdudiyyətlər Amerika şirkətlərinin üç texnologiya sahəsində birləşmə, satınalma, səhmdarlıq, vençur kapitalı və digər vasitələrlə Çin şirkətlərinə investisiya qoymasının qarşısını alacaq.
Bundan əlavə, şirkətlər sıfırdan və ya müştərək müəssisələr vasitəsilə bu sektorlara birbaşa investisiya edə bilməyəcək və ortaqlığa çevrilə biləcək borc maliyyələşdirmə vasitələrini təmin edə bilməyəcəklər.
“Xaricdə İnvestisiyaların Nəzərdən keçirilməsi Şurası” yaradılacaq
Digər tərəfdən, tənzimləmə Amerika şirkətlərinin xaricdəki investisiyalarına nəzarət etmək üçün nəzərdən keçirmə mexanizminin yaradılmasını nəzərdə tutur. Bu çərçivədə, keçən il qəbul edilən Çip və Elm Qanununun ilk layihələrində yer alan "Xaricdə İnvestisiya Nəzarət Şurası"nın həyata keçiriləcəyi gözlənilir.
Milli mətbuatda yer alan xəbərə görə, ABŞ rəsmiləri, tənzimləmə ilə bağlı verdikləri brifinqlərdə vençur kapitalı və səhmdarlıq tipli investisiyaların təcrübə mübadiləsini tələb etdiyini, həssas texnologiyaların transferinin qarşısını almaq üçün bu cür investisiyalara nəzarət edilməsi lazım olduğunu vurğulayıblar.
Ağ Ev rəsmisi bildirib ki, tənzimləmə “Amerika kapitalının milli təhlükəsizlik texnologiyalarını inkişaf etdirməkdə düşmən ölkələrə dəstək verməsinin qarşısını almaq məqsədi daşıyır”.
O, bu sahələrdə nəzərdən keçirmə mexanizminin yaradılmasının ABŞ-ı “milli təhlükəsizliyini qorumaq üçün yeni vasitə” ilə təmin edəcəyini qiymətləndirib.
“Çinin bizim pulumuza ehtiyacı yoxdur”
Digər Ağ Ev rəsmisi isə çip sənayesində Çinə gətirilən ixrac nəzarətlərinin təkbaşına kafi olmadığına və texnologiya transferinin əsas vasitəsinin investisiyalar olduğuna diqqət çəkib: "Çinin bizim pulumuza ehtiyacı yoxdur. Bu, xalis kapital ixrac edən ölkədir. Onların çatışmayan cəhəti prosedur bilikləridir (nou-hau), bunun ötürülməsi çox vaxt müəyyən investisiya növləri ilə sıx bağlıdır”, - deyib.
O, tənzimləmənin ABŞ şirkətlərinin mövcud “passiv investisiyalarına”, məsələn, Çində açıq şəkildə satılan şirkətlərin səhmlərinə təsir etməyəcəyini vurğulayıb.
Vaşinqton administrasiyası tənzimləmə üçün 45 günlük məsləhətləşmə prosesi keçirməyi planlaşdırır. Bu prosesdə qaydaların təkmilləşdirilməsi və aydınlaşdırılması üçün ölkə daxilindəki maraqlı tərəflərin və müttəfiq ölkələrin fikirləri öyrəniləcək.
Sərəncamda məhdudiyyət məsələləri ümumi şəkildə ifadə edilsə də, detalların necə formalaşacağı maraq doğurur. Məsələn, “müəyyən süni intellekt sistemlərinə” investisiya qoyuluşunun məhdudlaşdırılmasında hansı “müəyyən” texnologiyalardan söhbət getdiyi bəlli deyil.
Süni intellekt sahəsində "böyük model" adlandırılan ChatGPT kimi məhsuldar süni intellekt modellərinin hədəfə alınma ehtimalı var. Vaşinqton administrasiyası daha əvvəl ABŞ-ın mikroçip istehsalçısı Nvidia tərəfindən bu cür modellərə prosessor və məlumat saxlama qabiliyyətini təmin edən yüksək texnologiyalı A100 və H100 çiplərinin Çinə ixracını qadağan etmişdi.
"Hündür hasarlı kiçik bağ"
Ticarət naziri Gina Raimondo və Xəzinədarlıq katibi Janet Yellen kimi Bayden administrasiyasının rəsmiləri, Çin ilə iqtisadi əlaqələrə tamamilə zərər verməmək üçün həssas sektorlarda investisiya və ticarət məhdudiyyətlərinin əhatə dairəsini dar və məqsədyönlü saxlamağın vacibliyini vurğulayıblar.
Ağ Evin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Jake Sullivan da vurğulayıb ki, ABŞ-ın Çinə tətbiq etdiyi texnoloji və iqtisadi məhdudiyyətlər “iqtisadi əlaqələri pozmaq” deyil, “riskləri azaltmaq” məqsədi daşıyır.
Risklərdən danışan ABŞ rəsmiləri Çinin hərbi qüdrətinin inkişafının çatışmazlıqlarını və bununla bağlı milli təhlükəsizliyə artan təhdidləri, həmçinin elektron və kiber-casusluq potensialını, təzyiqi və insan hüquqlarının pozulmasını gücləndirə biləcək müşahidə texnologiyalarının inkişafını qeyd edirlər.
Riskləri aradan qaldırmağa çalışarkən, Vaşinqton Çinlə iqtisadi əlaqələri tamamilə poza biləcək tendensiyalardan qaçmağa çalışır.
Ağ Ev rəsmisi, Çinin Vaşinqtondakı səfiri Şie Fınqı tənzimləmə ilə bağlı məlumatlandırdıqlarını və ABŞ rəhbərliyinin yalnız kritik texnologiyaları ehtiva edən dar bir sahədə güclü qorunma təmin etməyi hədəfləyən yanaşmasını "hündür hasarları olan kiçik bağ” bənzətməsi ilə izah etdiklərini deyib.
Çinin "iqtisadi əlaqələrin qırılmasına" reaksiyası
Çin rəsmiləri isə ABŞ-ın bu addımını "iqtisadi əlaqələrin qırılması" istiqamətində atılan addım kimi qiymətləndiriblər.
Çinin Vaşinqtondakı səfirliyinin sözçüsü Liu Pingyu verdiyi açıqlamada investisiya məhdudiyyətlərinin Çin şirkətlərinin, ABŞ şirkətlərinin və Çində iş görən investorların maraqlarına ciddi zərər verəcəyini və iki ölkə arasında normal iqtisadi əlaqələrə mənfi təsir göstərəcəyini bildirib.
"Biz ABŞ tərəfini sözünü tutmağa, prezident Baydenin Çinlə iqtisadi əlaqələri kəsməmək öhdəliyinə əməl etməyə və Çinin iqtisadi inkişafını boğmağı və yatırtmağı dayandırmağa çağırırıq" deyə Liu bildirib.
Çin Ticarət Nazirliyi də yazılı açıqlamada, ABŞ administrasiyasının öz şirkətləri tərəfindən xaricə sərmayə qoymasına məhdudiyyət qoymasının “sərmayə sahəsində riskləri azaltmaq bəhanəsi ilə iqtisadi əlaqələri kəsməyə, sənaye və təchizat zəncirlərini qoparmağa yönəlmiş bir hərəkət" kimi qiymətləndirib.
"Bu hərəkət ABŞ-ın müdafiə etdiyi ədalətli rəqabət və bazar iqtisadiyyatı prinsiplərindən ciddi sapmadır. Bu, şirkətlərin normal biznes qərarlarına təsir edəcək, beynəlxalq iqtisadi və kommersiya nizamını pozacaq, qlobal sənaye və təchizat zəncirlərinə ciddi ziyan vuracaq", - bəyanatda deyilir.
Çip və Elm Qanununun ildönümünə təsadüf edir
Ötən il ABŞ-da qəbul edilən Çip və Elm Aktının ildönümünə təsadüf edən fərman Vaşinqtonun çip sənayesində ixrac məhdudiyyətlərindən sonra investisiya nəzarəti ilə Çinin bu sahədə texnoloji imkanlarını məhdudlaşdırmaq niyyətini bir daha ortaya qoydu.
ABŞ Konqresi 27-28 iyul 2022-ci il tarixlərində yerli çip istehsalı üçün 280 milyard dollar təşviq nəzərdə tutan "Çip və Elm Aktı"nı qəbul etdi. Bayden tərəfindən 2022-ci il avqustun 9-da imzalanan qanuna ölkədə yarımkeçirici istehsalının təşviqi üçün 52 milyard dollar birbaşa dəstək, həmçinin yeni qurulan fabriklər üçün dörd il müddətinə 25 faiz vergi endirimi daxildir.
Tənzimləmə ilə, Amerika şirkətlərindən çip istehsalı üçün tələb olunan materialları, maşınları və avadanlıqları Çinə lisenziyalaşdırmalı, Çinin ən böyük yaddaş çipi istehsalçısı Yangtze Memory Technologies (YMTC) və ən böyük yarımkeçirici avadanlıq istehsalçısı Naura Technology Group və qurum daxil olmaqla 31 şirkət İxrac Nəzarəti Siyahısına daxil edilmişdir.
Dekabrın 12-də nazirlik, süni intellekt çip sənayesində fəaliyyət göstərən 21 şirkət də daxil olmaqla, 36 Çin şirkətini ixrac qadağası siyahısına yerləşdirdiyini bildirdi.
ABŞ-ın Çinə investisiyaları 5 ildir ki, azalmaqdadır
2018-ci ildə iki ölkə arasında müəyyən sahələrdə gömrük tariflərinin qarşılıqlı artırılması ilə başlayan və texnologiya sahəsində atılan əngəllərlə davam edən “ticarət müharibəsi” adlı prosesdə ABŞ-ın Çinə birbaşa investisiyaları azalmağa davam edir.
Beynəlxalq risk təhlili və konsaltinq şirkəti Rhodium Group-un məlumatına görə, ABŞ-ın Çinə birbaşa investisiyaları 2005-2018-ci illərdə ildə orta hesabla 14 milyard dollardan 2018-ci ildən bu yana 10 milyard dollara qədər azalıb. 2022-ci ildə 8,2 milyard dollarlıq birbaşa investisiyalar son 20 ilin ən aşağı səviyyəsinə düşüb.
Amerika şirkətləri və Çin investorları tərəfindən vençur kapitalı investisiyaları 2022-ci ildə 14,4 milyard dollara çatdı və 2022-ci ildə 1,3 milyard dollara düşdü.
Təhlilçilər Bayden fərmanının yalnız başlanğıc olduğunu, kapitala nəzarətin ABŞ və Çin arasında iqtisadi və texnoloji rəqabətin yeni cəbhəsinə çevriləcəyini proqnozlaşdırırlar.
