Güclü manat – ucuz idxal, bahalı ixrac: iki ilin müqayisəsi

Son iki ildə Azərbaycan manatının həm nominal, həm də real effektiv məzənnə göstəricilərində (NEM və REM) nəzərəçarpan dəyişikliklər müşahidə olunur. Xüsusilə 2025-ci ilin ilk 9 ayı üzrə açıqlanan rəqəmlər manatda güclənmə tendensiyasının davam etdiyini göstərir. Bu dinamika həm ümumi iqtisadiyyat, həm də qeyri-neft sektoru üzrə fərqli trayektoriyalar nümayiş etdirir.

Bu təhlildə 2024 və 2025-ci illərin müqayisəsi əsasında manatın effektiv məzənnə kursunda baş verən dəyişikliklərin səbəbləri və iqtisadi təsirləri araşdırılır.

2025-ci ildə manatın davamlı möhkəmlənməsi

2025-ci ildə nominal effektiv məzənnə yanvar–sentyabr aylarında 110-dan 102,6-ya doğru tədricən azalma göstərsə də, bu hələ də 2024-cü ilin eyni dövründən xeyli yüksəkdir.

Müqayisə:

2024 yanvar: 102.3

2025 yanvar: 110.0

2024 sentyabr: 103.5

2025 sentyabr: 102.6

Bu, manatın 2025-ci ilə daha güclü start verdiyini və ilboyu rəqabət qabiliyyətini qoruduğunu göstərir.

Niyə bu önəmlidir?

NEM-in yüksək olması manatın tərəfdaş ölkələrin valyutalarına nisbətən daha dəyərli olmasına işarə edir. Bu isə idxalın ucuzlaşması, inflyasiyanın cilovlanması və xarici ticarət balansında müəyyən təzyiqlər deməkdir.

Qeyri-neft sektoru üzrə NEM: Ciddi sıçrayış

2025-ci ilin göstəricilərində ən diqqətçəkən artım məhz bu kateqoriyadadır.

2024-də orta göstərici: ~173–176

2025-də orta göstərici: ~172–184

2025-ci ilin yanvar ayında qeydə alınan 184.6 — son illərin ən yüksək səviyyəsidir.

Bu rəqəmlər göstərir ki, qeyri-neft sektorunda manatın dəyəri tərəfdaş ölkələrə nisbətən daha sürətlə artıb. Bu isə:

ixracatçı şirkətlər üçün müəyyən çətinliklər yarada bilər, lakin idxaldan asılı olan istehsalçılar üçün xərclərin azalmasına səbəb olur.

Manatın real gücü (REM)

2025-ci ilin ilk doqquz ayında real effektiv məzənnə göstəricisi 126.1-dən başlayaraq 113.8–115.2 aralığında davam edir.

Əsas dinamika:

2024-də REM ümumi 118–122 intervalında idi.

2025-də isə REM daha yüksək startdan başlayıb və ilin ortalarından sabit ritmə keçib.

Bu, manatın real alıcılıq qabiliyyətinin 2024-lə müqayisədə davamlı olaraq yüksək qaldığını göstərir.

Qeyri-neft sektoru REM

2024-cü ildə REM qeyri-neft göstəriciləri əsasən 114–119 intervalında idi.

2025-ci ildə isə 110–121 aralığında dəyişib. 2025 yanvarında 121.6 — pik səviyyədir. Yay aylarında bu göstərici 110-112 intervalına düşüb.

Bu dinamika göstərir ki, qeyri-neft məhsullarının xaricdə rəqabət qabiliyyəti il ərzində dalğalanıb, lakin ümumilikdə manatın dəyəri bu sektorda da yüksək qalıb.

İdxalın ucuzlaşması

Manatın güclənməsi idxal mallarının qiymətini aşağı salır və bu istehlak bazarında qiymət sabitliyi, istehsalçıların xərclərinin azalması, inflyasiyanın cilovlanması ilə nəticələnir.

Amma NEM və REM göstəricilərinin yüksək olması ixracatçıların rəqabət imkanlarını zəiflədir, məhsullar xaricdə daha baha görünür, xüsusən aqrar və sənaye məhsullarında ixrac dövriyyəsinin xərcləri artır.

Tədiyyə balansına təsirinə gəlincə, güclü manat idxala marağı artırır,

ixracı çətinləşdirir, nəticədə tədiyyə balansında təzyiqlərə səbəb ola bilər.

Beləliklə, manat 2025-ci ilə əvvəlki illə müqayisədə daha güclü başlayıb

Bunu həm nominal, həm də real effektiv məzənnə göstəriciləri təsdiqləyir. Qeyri-neft sektoru üzrə NEM və REM daha kəskin dəyişir, bu sektorun xarici bazarlardakı rəqabət imkanlarına daha çox təsir edir. 2025 yayından başlayaraq bütün göstəricilər dar bir intervalda stabilləşib.

2024 və 2025-ci illərin müqayisəsi göstərir ki, manatın effektiv məzənnə göstəriciləri Azərbaycan iqtisadiyyatının davamlılığını və makroiqtisadi sabitliyini təsdiqləyən mühüm indikatorlardır. Lakin qeyri-neft ixracatçılarının rəqabət qabiliyyətini dəstəkləmək üçün əlavə mexanizmlərə ehtiyac vardır.